Już na początku XX w. stały się miejscem niemal mitycznym, do którego przyjeżdżali Polacy z wszystkich zaborów: wypoczywając, lecząc gruźlicę, rzucając wyzwania niezdobytym szczytom i ścianom, tworząc dzieła sztuki inspirowane często tatrzańskimi przeżyciami i podhalańską kulturą, spiskując o wolną Polskę. Dziś pielgrzymuje tu 5-6 mln ludzi rocznie.
Tatry dzieli się na: Tatry Zachodnie – najwyższy szczyt Bystra, po polskiej stronie Starorobociański Wierch, Tatry Wysokie najwyższy szczyt Gerlach, po polskiej stronie Rysy oraz Tatry Bielskie najwyższy szczyt Hawrań. Tatry w Polsce to miejsce wyjątkowe, tylko tutaj możemy spotkać obszar wysokogórski charakteryzujący się m.in. dziką przyrodą oraz wyłączeniem wielu rejonów z ruchu turystycznego. Z kolei część wytyczonych szlaków prowadzi przez wymagający, często eksponowany teren. Zdaniem wielu każdy, kto choć raz pojawi się w Tatrach, będzie do nich wracać wielokrotnie. Chcąc poznać prawdziwe piękno Tatr swoją wyprawę warto wcześniej zaplanować. Najpiękniejszy do przyjazdu w góry jest wrzesień – wtedy też jest znacznie mniej turystów niż np. w wakacje. W tym roku lato jest absolutnie rekordowe, jeśli chodzi o frekwencję na tatrzańskich szlakach. W lipcu na teren Tatrzańskiego Parku Narodowego weszło 900 tysięcy osób – więcej o 200 tysięcy niż w roku 2017. Warto więc tak zaplanować sobie pobyt w górach, aby móc w ciszy i spokoju napawać się pięknem tych jedynych w swoim rodzaju gór.
Historia najbardziej znanych polskich gór o charakterze alpejskim
Polska część Tatr przez długie lata była trudno dostępna i z rzadka tylko odwiedzana przez ludzi. Jedynie stada owiec pojawiały się na tatrzańskich polanach, a wyżej zapuszczali się myśliwi w poszukiwaniu godnej zdobyczy. Według źródeł historycznych pasterstwo i kultura wołoska obecne są tu dopiero od XIII wieku. Rozwój przemysłowy rejonu Zakopanego stanowiło głównie hutnictwo. Przemysł ten, a głównie piece zlokalizowane m.in. w dzisiejszych Kuźnicach, odcisnęły swoje piętno na przyrodzie gór. To właśnie bezmyślny wyrąb drzew spowodował, że lasy mieszane zastąpiły jednolite lasy świerkowe. Tatrzański Park Narodowy, w ramach tzw. przebudowy drzewostanu, stara się aktualnie przywrócić dawną równowagę gatunków. Odbywa się to poprzez m.in. sadzenie drzew liściastych tam, gdzie jest to możliwe.
Na przełomie XVIII i XIX wieku Tatry stały się regionem atrakcyjnym turystycznie. Głównym sprawcą tej popularności był dr Tytus Chałubiński, lekarz z Warszawy, który zauroczony pięknem gór propagował wypoczynek w „polskich Alpach”. Obecnie miejsce to jest nadal pod wieloma względami wyjątkowe, również, jeśli chodzi o dziką przyrodę. W naturalnym środowisku żyją tutaj m.in. niedźwiedzie brunatne, tatrzańskie kozice i świstaki – gatunki będące pod ścisłą ochroną. Inne, niezwykle cenne gatunki, to wilki, rysie i orły, których gniazda są lokalizowane właśnie w strefie wysokogórskiej.
Trochę topografii – szczyty, które po prostu musi znać każdy turysta
W Tatrach znajduje się wiele znanych szczytów – najbardziej rozpoznawalne to: Rysy, Mięguszowiecki Szczyt Wielki, Kasprowy Wierch, Świnica, Czerwone Wierchy i Wołowiec. W polskiej stronie Tatr kolejne to Mnich i Kościelec, Kominiarski Wierch i najpopularniejszy, najbardziej charakterystyczny szczyt doskonale widoczny z Zakopanego Giewont z legendarny stalowym krzyżem postawionym lata temu przez górali. Warto dodać, że najwyższym szczytem Tatr jest znajdujący się całkowicie po słowackiej stronie Gerlach 2655 metrów n.p.m., a po polskiej stronie Rysy wierzchołek północno – zachodni o wysokości 2499 przez który biegnie polsko-słowacka granica.
Turystyka na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego
Tatry pod względem turystycznym to także jeden z najpiękniejszych zakątków Polski. Przyciągają swoim urokiem rokrocznie rzesze turystów z kraju i z zagranicy. Za sprawą utrzymującej się w ostatnich latach liczby turystów, których jest ok. 3 mln rocznie, należą do najczęściej odwiedzanych regionów kraju. Do dyspozycji odwiedzających Tatrzański Park Narodowy jest 275 kilometrów znakowanych szlaków turystycznych o różnych stopniach trudności: od bardzo łatwych po bardzo trudne i wyposażone w urządzenia asekuracyjne jak łańcuchy, klamry i drabinki. Szlakami można wędrować indywidualnie bądź z przewodnikiem, przy czym grupy zorganizowane i wycieczki, w których uczestniczy młodzież szkolna muszą być prowadzone przez uprawnionych przewodników tatrzańskich. Większość szlaków turystycznych jest dwukierunkowa. Jednokierunkowe są tylko niektóre fragmenty, gdzie wprowadzono takie zasady poruszania, aby poprawić komfort przemieszczania oraz zwiększyć bezpieczeństwo. Szlaki turystyczne są oznakowane. Do tego celu używa się pięciu kolorów: czarnego, czerwonego, zielonego, niebieskiego, żółtego. Kolory nie wskazują trudności szlaku, a jedynie służą identyfikacji danego szlaku w terenie. Często warunki terenowe uniemożliwiają umieszczenie znaku na jakimś odcinku szlaku, jednak zwykle bardzo krótkim. Przed każdą wycieczką warto jednak zapoznać się z przebiegiem szlaków, którymi zamierzamy wędrować, z mapy czy przewodnika, a także zabrać te wydawnictwa ze sobą. Szeroki wybór publikacji dotyczących Tatrzańskiego Parku Narodowego oferują punkty Informacji Turystycznej TPN.
Praktyczne informacje dla wybierających się w Tatry
Szlaki turystyczne w Tatrach oznakowane są za pomocą kierunkowskazów, znajdujących się zwykle na początku, na końcu, a także na skrzyżowaniach szlaków. Na kierunkowskazach widnieje nazwa punktu docelowego oraz czas potrzebny na dotarcie na miejsce. Należy pamiętać, że czas podany na kierunkowskazie może się wydłużyć w przypadku długich odpoczynków na trasie, a także pogorszenia warunków pogodowych.
Wstęp na teren Tatrzańskiego Parku Narodowego jest płatny bilet normalny to obecnie wydatek 7 złotych, a ulgowy 3,50 złotych. Bilety można nabyć drogą elektroniczną na stronie internetowej Tatrzańskiego Parku Narodowego www.tpn.pl oraz bezpośrednio przy wejściu na szlaki w punktach sprzedaży. Warto pamiętać, że turystyka rowerowa możliwa jest tylko na wybranych szlakach w polskich Tatrach – m.in. możliwe to jest w Dolinie Chochołowskiej. Rowery można wypożyczyć w licznych wypożyczalniach przy wejściu do tej tatrzańskiej doliny. Miłośnicy pieszych wędrówek ze swoimi czworonożnymi przyjaciółmi, muszą pamiętać, że poza nielicznymi wyjątkami (również dolina Chochołowska) wstęp dla psów na teren TPN jest zabroniony ze względu na ochronę dzikich zwierząt.
Przy większości wejść na szlaki znajdują się dla zmotoryzowanych turystów płatne, prywatne parkingi dla samochodów. Wybierający się do Morskiego Oka i chcący pozostawić samochód na Palenicy Białczańskiej muszą wcześniej wykupić miejsce dla swojego pojazdu poprzez stronę www.tpn.pl. Samochody pozostawiane w miejscach niedozwolonych i w sposób blokujący ruch są odholowywane przez policję i służbę drogową.
Szlak wysokogórski tylko dla orłów
Najbardziej wymagający szlak to legendarna Orla Perć, poprowadzona granią wielu szczytów. W wielu miejscach bezpieczeństwo turystów dodatkowo podnoszą sztuczne zabezpieczenia. Możliwe jest również stosowanie tzw. auto asekuracji, jeśli turysta zaopatrzy się uprzednio w odpowiedni do tego sprzęt. Wbrew pozorom sporych umiejętności, wyposażenia i doświadczenia od turystów wymaga również szlak na Rysy, który przez większą część roku na wielu odcinkach pokryty jest śniegiem i lodem. Obok trudnych szlaków są także miejsca równie piękne, ale znacznie łatwiejsze i bezpieczniejsze.
Miejsca w Tatrach, gdzie można zanocować
Po polskiej stronie Tatr na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego działa obecnie osiem schronisk turystycznych, które należą do Polskiego Towarzystwa Turystyki Krajoznawczej (PTTK). I zgodnie z przepisami obowiązującymi na terenie parku są to jedyne miejsca w polskich Tatrach, gdzie turyści mogą zanocować. Najpopularniejsze schronisko znajduje się nad Morskim Okiem, inne to schronisko w dolinie Roztoki, w dolinie Pięciu Stawów Polskich, Murowaniec na Hali Gąsienicowej, Hotel Górski na Kalatówkach, niewielkie na Hali Kondratowej, na Hali Ornak w dolinie Kościeliskiej oraz w dolinie Chochołowskiej. Uwaga szczególnie w sezonie turystycznym miejsca noclegowe praktycznie we wszystkich schroniskach należy rezerwować z odpowiednim wyprzedzeniem. W wybranych obiektach jak schronisko w dolinie Pięciu Stawów Polskich w tzw. wysokim sezonie noclegi trzeba rezerwować nawet z półrocznym wyprzedzeniem. W zasadzie we wszystkich schroniskach pokoje się kilku i wieloosobowe o podstawowych standardzie. Funkcjonują w nich również kuchnie, które w określonych godzinach wydają ciepłe napoje i posiłki.
Tatry dla początkujących najpiękniejsze polskie doliny
Najbardziej urokliwe tatrzańskie doliny to Dolina Chochołowska, Kościeliska i Małej Łąki. Inne tatrzańskie doliny to m.in.: dolina Bystrej, Suchej Wody, Pięciu Stawów Polskich czy Rybiego Potoku. Miejscem najczęściej odwiedzanym przez turystów pozostaje jednak Morskie Oko – największe (ok. 35 ha) i jedno z najbardziej znanych jezior tatrzańskich. Jezioro położone jest w górnych partiach Doliny Rybiego Potoku, stanowiącej część walnej Doliny Białki. W sezonie drogę do Morskiego Oka, którą mogą poruszać się również osoby niepełnosprawne, pokonuje ponad 10 tysięcy osób dziennie. Niewiele mniejszą popularnością cieszą się wskazane przez nas inne tatrzańskie doliny. Doliny Chochołowska i Kościeliska udostępnione są również amatorom jazdy na rowerze.
Tatrzańskie jaskinie i stawy
Dla ruchu turystycznego otwarta jest także część tatrzańskich jaskiń, w których maksymalnie zadbano o bezpieczeństwo odwiedzających. Warto tutaj dodać, że jeziora w Tatrach tradycyjnie nazywane są stawami i jest ich na całym obszarze blisko 200. Największy to oczywiście Morskie Oko i powierzchni prawie 35 hektarów, niewiele mniejszy jest Wielki Staw Polski czy w Tatrach Zachodnich Smreczyński Staw. Prawie wszystkimi dolinami tatrzańskimi płyną różnej wielkości strumienie i potoki. Mają przeważnie niewielką długość, nieprzekraczającą 15 kilometrów oraz duże nachylenie (do 20 procent w głównych potokach i ponad 40 procent w dopływach). Przepływ wody ma z reguły charakter burzliwy, gwałtowny, często po powodziach następuje częściowa zmiana biegu koryta. Łączna długość stałych, powierzchniowych cieków wodnych w polskiej części Tatr wynosi około 175 kilometrów, w Tatrach Słowackich jest ponad pięciokrotnie większa. Objętość płynącej wody w znacznym stopniu zależy od zasilania opadami atmosferycznymi. Przykładowo Potok Chochołowski płynie dnem największej doliny walnej polskiej części Tatr. Całkowita długość potoku w obrębie Tatr wynosi 8,86 kilometrów. W swej drodze poprzez Tatry przecina prawie wszystkie rodzaje skał budujących masyw tatrzański. W południowych rejonach potok płynie po śladach działalności lodowca. Tam, gdzie koryto potoku przecina skały wapienne część wody ginie w krasowych ponorach, żeby dopiero po kilkunastu lub nawet kilkudziesięciu godzinach wypłynąć w Wywierzysku Chochołowskim. W Tatrach jest również spora liczba wodospadów choć większość ze względu na niewielki rozmiar, pozostaje bezimienna. Wiele nie jest widoczna ze szlaków turystycznych i znają je jedynie nieliczni. Do najczęściej kojarzonych wodospadów w polskiej części Tatr należą Wielka Siklawa oraz Wodogrzmoty Mickiewicza na potoku Roztoka. Wielka Siklawa to największy wodospad w Polsce. Idąc z Morskiego Oka nad Czarny Staw pod Rysami, możemy zobaczyć także Czarnostawiańską Siklawę – piękny, kaskadowy wodospad spadający z progu Czarnostawiańskiego Kotła w Dolinie Rybiego Potoku, powyżej Morskiego Oka. W polskich Tatrach Zachodnich zjawiskowo wygląda również Siklawica, która znajduje się w górnej części Doliny Strążyskiej, pod północną ścianą Giewontu, opadając z dwóch niemal pionowych ścian.
Świat roślin i zwierząt
Szacuje się, że w Tatrach znajduje się około 1300 gatunków roślin, przy czym 200 z nich można spotkać tylko w tym łańcuchu górskim. Dodatkowo tatrzańska flora jest bardzo zróżnicowana i podczas jednej wycieczki można napotkać wiele różniących się składem zespołów roślinności. Wśród ciekawych tatrzańskich roślin można wymienić szarotkę alpejską, lilię złotogłów, dziewięćsił bezłodygowy, szafran spiski czy litwor. Z kolei świat zwierzęcy do granicy lasów przypomina pierwotną faunę nizin, występują tutaj takie gatunki jak sarna, jeleń szlachetny, lis, borsuk, ryś czy niedźwiedź brunatny. Z ptaków: orzeł przedni, puchacz, głuszec i jarząbek, z ryb pstrąg potokowy. Wyżej znajdują się już gatunki, z których słyną Tatry: kozica i świstak tatrzański.
Śladami Andrzeja Bargiela
Z kolei zimą czynne są trasy narciarskie w rejonie Kasprowego Wierchu. Tutaj na szczyt można wjechać przez cały rok jedną z największych atrakcji – kolejką linową. W kotłach Goryczkowym i Gąsienicowym, gdzie znajdują się trasy narciarskie, funkcjonują koleje krzesełkowe. Polskie Tatry zimą to również możliwość poruszania się na nartach skiturowych. Odbywa się to wzdłuż wytyczonych oficjalnych szlaków turystycznych, z nielicznymi wyjątkami. Okres pandemii spowodował, że kilkakrotnie wzrosła ilość narciarzy uprawiających tę formę aktywności zimowej. Każdy w zależności od swoich umiejętności znajdzie tutaj odpowiednią dla siebie trasę. Oczywiście należy dodać, że turystyka zimowa wiąże się z określonymi niebezpieczeństwami, m.in. zagrożeniem lawinowym. Każdy wyruszający zimą w Tatry powinien posiadać zestaw lawinowy, umiejętność posługiwania się nim oraz, co najważniejsze, wiedzę i doświadczenie w zakresie znajdowania się w strefie wysokogórskiej. Tutaj swoje pierwsze kroki stawiał przecież sam Andrzej Bargiel, który obecnie dokonuje samodzielnych zjazdów z najwyższych szczytów Himalajów.
Ściany i jaskinie
Tatry są również ulubionym miejscem dla wytrawnych poszukiwaczy emocji wysokogórskich. To właśnie tutaj znajduje się wiele legendarnych ścian o różnej skali trudności. W ich obszarze znajdują się drogi wspinaczkowe, wciąż jeszcze nie do końca zbadane jaskinie oraz wybitnie trudne trasy narciarskie. Taternictwo można uprawiać w wyznaczonych rejonach obejmujących ściany od podnóża do grań lub wierzchołek szczytu. Zdecydowana większość obszarów udostępniona dla taternictwa znajduje się w Tatrach Wysokich, czyli w dolinach: Rybiego Potoku, Pięciu Stawów Polskich oraz w rejonie Hali Gąsienicowej. Szczegółowe mapki udostępnionych miejsc i ścian można znaleźć na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego. Obszary udostępnione dla taternictwa w Tatrach Wysokich położone są w pasie skał krystalicznych głównie są to granity. Z kolei obszary w Tatrach Zachodnich udostępnione dla taternictwa to przeważnie wapienie.
Taternictwo jaskiniowe w Tatrzańskim Parku Narodowym można uprawiać wyłącznie w udostępnionych jaskiniach. Z około aż 800 obiektów jaskiniowych dla taterników udostępnionych jest kilkadziesiąt z nich – łączna długość ich korytarzy to 58 kilometrów co stanowi 50 procent długości wszystkich jaskiń. Z kolei dla turystów dostępne są m.in. jaskinie: Mroźna, Mylna, Raptawicka, Obłazkowa i Smocza Jama. Pozostałe dostępne są właśnie dla taterników jaskiniowych.
Tajemnice
Tatry to mnóstwo magicznych, tajemniczych miejsc. Wiele z nich owianych jest legendami, mającymi swe początki w historii odkrywania tej części Polski. Wielki wpływ na niezwykłość regionu ma również kultura góralska, będąca jedną z najbardziej charakterystycznych w Polsce. Liczne legendy opowiadają historie o Morskim Oku – według niektórych z nich ten tatrzański staw jest połączony z morzem. Inne opowieści donoszą, że na jego dnie znajdują się zatopione skarby. Są jednak i historie prawdziwe związane z Tatrami, choć często mało znane. Niewiele osób wie, że właśnie tutaj, choć jedynie przez krótki czas, działała kopalnia uranu.
Na pomoc
Pomocy osobom poszkodowanych w wypadkach i zdarzeniach udziela na terenie polskich Tatr Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe. Akcje ratownicze i udzielana pomoc jest na terenie naszego kraju bezpłatna.
Telefon ratunkowy +48 601 100 300.
Trzeba jednak pamiętać, że w przypadku przejścia na słowacką stronę Tatr akcje ratunkowe prowadzone przez Horską Zachraną Służbę są płatne, aby uniknąć wysokich kosztów akcji ratunkowych niezbędne jest wykupienie odpowiedniego wyposażenia górskiego.
Jak być bezpiecznym w Tatrach?
#NajważniejszeWrócić
Małopolska Organizacja Turystyczna przygotował akcję #NajważniejszeWrócić – cyklu filmów edukacyjnych o niebezpieczeństwach jakie czyhają na każdego z nas podczas górskich wędrówek. Wspólnie z Tatrzańskim Ochotniczym Pogotowiem Ratunkowym powstał cykl filmów promujących bezpieczne zachowanie każdego prawdziwego turysty. Planowanie wypraw, sprawdzanie prognozy pogody i dobieranie trasy wycieczki do naszych umiejętności to podstawa. Ale oprócz tego odpowiednie buty, odzież i niezbędne wyposażenie oraz co najważniejsze – wiedza i umiejętności.